Tương lai của tri thức không nằm ở việc được tôn vinh như một biểu tượng đạo đức, mà ở cách nó được sử dụng và chịu trách nhiệm trước xã hội.
Ngày cuối năm, khi nhìn lại hành trình Econowhere và bản Manifesto vừa hoàn thiện, tôi muốn chia sẻ một điều giản dị. Nền tảng này, trước hết, không được tạo ra để khẳng định vị thế học thuật cá nhân hay theo đuổi bất kỳ tham vọng đạo đức tự tôn nào. Nó được hình thành như một món quà dành cho con gái tôi; một không gian tri thức mà tôi cố gắng nuôi dưỡng để lớn lên cùng con, trong những điều kiện tốt nhất có thể.
Tôi mong không gian ấy giúp con hiểu rằng việc tôn thờ danh xưng, bằng cấp hay những “nghề cao quý” được xã hội mặc định không phải là điều cốt lõi. Quan trọng hơn là biết đặt câu hỏi, chấp nhận bất định, và đánh giá tri thức dựa trên tác động xã hội thực sự của nó.
Chia sẻ tri thức không phải là đặc quyền của giảng dạy trong nhà trường. Nhà báo, học giả độc lập, chuyên gia tư vấn hay các nhà nghiên cứu ngoài học viện vẫn đang đóng góp đáng kể cho xã hội thông qua vô số bài viết, báo cáo và phản biện chính sách; nhiều trong số đó trực tiếp can dự vào những vấn đề xã hội phức tạp, nơi tri thức không chỉ để truyền đạt mà còn để định hướng hành động. Những đóng góp ấy vẫn mang giá trị, ngay cả khi không đi kèm sự ghi nhận hay tôn vinh chính thức.
Vì vậy, vấn đề cốt lõi không nằm ở việc ai đóng góp bằng tiền hay bằng tri thức, mà ở mức độ hữu ích, độ tin cậy và tác động xã hội của những đóng góp đó. Khi tri thức bị giản lược thành một biểu tượng đạo đức để tự tôn nghề nghiệp, nó dễ rời xa các tiêu chuẩn đánh giá dựa trên chất lượng, hiệu quả và trách nhiệm xã hội. Sự trân trọng một nghề nghiệp là cần thiết; nhưng thần thánh hóa nó lại che mờ câu hỏi quan trọng hơn: tri thức ấy có đang giúp xã hội hiểu đúng vấn đề và đưa ra những quyết định tốt hơn hay không.
Chính ở điểm này, post-normal science trở nên đặc biệt phù hợp. Trong tinh thần đó, Econowhere không phân biệt rạch ròi giữa học thuật và ngoài học thuật, giữa giảng dạy trong nhà trường và chia sẻ tri thức qua báo chí, tư vấn hay phản biện chính sách. Tri thức không được xem như một biểu tượng đạo đức, mà như một thực hành xã hội cần được kiểm chứng, đối thoại và chịu trách nhiệm trước cộng đồng. Giá trị của tri thức không nằm ở việc ai nói ra nó, mà ở việc nó giúp con người hiểu thế giới tốt hơn và hành động công bằng hơn.
Cách tiếp cận này thừa nhận sự bất định, tôn trọng sự đa dạng của các tiếng nói, và đặt trọng tâm vào trách nhiệm xã hội của tri thức hơn là quyền lực biểu tượng của người mang tri thức. Post-normal science nhấn mạnh đối thoại liên ngành, mở rộng khái niệm “chuyên gia” ra ngoài “tháp ngà”; đồng thời tôn trọng và tích hợp tri thức bản địa, vốn xã hội và vốn văn hóa, những nền tảng không thể thiếu của phát triển bền vững. Có lẽ, ý nghĩa sâu xa nhất của post-normal science là trả tri thức về đúng vị trí của nó; như một thực hành xã hội sống động, khiêm tốn và có trách nhiệm.
Nếu Econowhere có một ý nghĩa vượt lên trên những bài viết, mô hình hay khung phân tích, thì đó là thông điệp tôi muốn trao lại cho con gái mình: hãy sống cùng tri thức một cách khiêm tốn; dám nghi ngờ, dám lắng nghe, dám độc lập và dám chịu trách nhiệm. Với tôi, Econowhere là món quà năm mới có giá trị nhất dành cho bọn trẻ; không phải một di sản vật chất, mà là một thái độ sống cho tương lai.
Hy vọng thế.
Happy New Year 2026!
econowhere 