Nhập siêu từ Trung Quốc vẫn gia tăng trong điều kiện kinh tế bình thường, còn trong điều kiện suy giảm như đại dịch hiện nay, hậu quả là nền sản xuất của Việt Nam bị thiệt hại kép: Suy giảm nguồn cung nguyên vật liệu đầu vào và điều đó ảnh hưởng đến kết quả thương mại, kinh doanh đầu ra.
Việt Nam có lợi thế về địa lý thương mại nhưng hàng hoá Việt Nam xuất sang Trung Quốc chủ yếu là hàng nông sản thô, rau củ quả tươi – chủng loại dễ hư tổn và giá rẻ. Xuất khẩu Việt Nam qua Trung Quốc suy giảm trong những năm gần đây và thường phải gánh những rủi ro khi phía Trung Quốc vì nhiều lý do mà ngưng thu mua, hay như hiện tại là dịch bệnh. Chỉ khi nào hàng hoá Việt Nam được nâng cấp về phẩm chất tốt hơn, mới có thể gia tăng xuất khẩu sang Trung Quốc phục vụ cho đối tượng tầng lớp trung lưu giàu mới nổi đang gia tăng nhanh chóng. Ngoài lợi điểm vể địa lý – cự ly nếu Việt Nam khai thác được, lợi điểm tiếp theo Việt Nam nếu có thể khai thác được là về tỷ giá, do đồng Nhân dân tệ (RMB) có nhu cầu trở thành đồng tiền quốc tế, nên Bắc Kinh phải giữ ổn định giá trị đồng RMB, và như vậy hàng hoá Việt Nam xuất khẩu có lợi thế tương đối về giá cả.
Do vậy, Việt Nam cần thiết kế lại chiến lược kinh tài quốc gia-quốc tế: Quy hoạch và phát triển các cụm công nghiệp chuyên sâu, đầu tư và ưu đãi xây dựng hoàn thiện công nghiệp phụ trợ đi cùng với hệ thống giáo dục đào tạo vì tăng trưởng được ưu tiên. Tự do hoá thị trường tài chính thành công đi cùng với cải cách hành chính triệt để, nâng cao năng lực quản trị và kiểm soát rủi ro tài chính quốc gia )… thì từng bước sẽ nâng tầm vị thế độc lập kinh tế, giảm lệ thuộc và nâng cao năng lực cạnh tranh của quốc gia.
Trung Quốc có một thị trường nội địa qui mô lớn với gần 500 triệu dân trung lưu tiềm năng thu nhập khá hiện gia tăng nhanh chóng, có nhu cầu hàng hoá phẩm chất cao. Gần đây Bắc Kinh cũng cam kết mở cửa thị trường nhanh hơn, và điều này tạo sự thuận lợi hơn cho các hàng hoá quốc tế chất lượng cao. Rất tiếc là Việt Nam có thể tiếp tục chậm chân, bỏ lỡ cơ hội vì sự yếu kém của hệ thống doanh nghiệp nội địa, không có nhiều hàng hoá phẩm chất tốt để thoả mãn nhu cầu tầng lớp trung lưu mới nổi ở Trung Quốc.
Năm ngoái, 2019, Việt Nam có được sức bật về xuất khẩu sang Mỹ có nguyên nhân gốc rễ là do thay đổi về chính sách thương mại của Chính phủ Mỹ – tăng thuế quan đối với hàng loạt các mặt hàng xuất khẩu của Trung Quốc. Chừng nào còn thặng dư thương mại với thị trường Mỹ thì tạm thời chưa quá lo thâm hụt. Như vậy vừa là cơ hội những cũng nguy cơ: Việt Nam hiện nhập khẩu nhiều nhất từ Trung Quốc và xuất khẩu lớn nhất sang Mỹ, như vậy Việt Nam có xu hướng phụ thuộc đầu vào từ Trung Quốc và đầu ra là thị trường Mỹ.
Việt Nam là nền kinh tế gia công, nên Việt Nam nhập khẩu từ Trung Quốc chủ yếu là nguyên phụ liệu phục vụ trung gian sản xuất. Tương lai Việt Nam nhiều khả năng vẫn tiếp tục phụ thuộc đầu vào sản xuất và nhập khẩu từ Trung Quốc vì chưa thể thay thế nhập khẩu nguyên vật liệu từ thị trường này bằng những nguồn khác hay tự cung cấp trong nước. Nhập khẩu Trung Quốc gia tăng là hệ quả của một nền công nghiệp phụ trợ vẫn còn thiếu và yếu.
Việt Nam có thế mạnh xuất khẩu hàng hóa và cũng có thể được lợi từ tỉ giá, nhưng Việt Nam cũng là nước nhập khẩu nguyên liệu, máy móc thiết bị phục vụ sản xuất (chủ yếu từ Trung Quốc) nên thặng dư để lại là không nhiều, không nói là áp lực thâm hụt trên thực tế ngày càng gia tăng. Ngoài ra, các bất trắc có thể xảy ra như xung đột vũ trang, dịch bệnh, thương chiến… khi xảy ra thì dòng tiền thế giới có xu hướng trú ẩn về Mỹ khiến đồng USD lên giá. Một khi đồng USD tăng giá cũng sẽ khiến các khoản nợ nước ngoài của Việt Nam đến hạn tăng theo, áp lực mất giá lên tiền đồng, gây lạm phát.
Hiện, Mỹ đưa Việt Nam vào danh sách 10 nước giám sát thao túng tiền tệ, và Ngoại giao kinh tế là chìa khoá để giải quyết các vấn đề. Trong Ngoại giao kinh tế song phương, Mỹ sử dụng 3 tiêu chuẩn để xác định một quốc gia thao túng tiền tệ: thặng dư tài khoản vãng lai trên 3% GDP; thặng dư thương mại với Mỹ trên 20 tỷ USD; can thiệp một chiều trên thị trường ngoại hối vượt 2% GDP trong 12 tháng. 2018 Việt Nam xuất siêu qua Mỹ gần 35 tỉ USD; 2019 là 42,6 tỉ USD. Dự trữ ngoại hối hiện đạt cao kỷ lục gần 80 tỉ USD.
Như vậy, từ mối “quan ngại kép” trên, một chiến lược đa dạng hoá thị trường, đối tác thương mại là điều cấp thiết. Nhưng quan trọng và căn cơ nhất, Việt Nam phải phát triển và hoàn thiện được ngành công nghiệp phụ trợ, tránh lệ thuộc quá nhiều đầu vào kinh tế vào các đối tác bên ngoài. Chậm chắc, tự chủ và bền vững thì tốt hơn là tăng trưởng dù nhanh nhưng bấp bênh và phụ thuộc.
Phạm Việt Anh
Nhà Đầu Tư (2020): https://nhadautu.vn/cafe-cuoi-tuan-thuong-mai-viet–trung-giua-dich-corona-quan-ngai-kep-d33609.html
econowhere 